Gestalt en contact

Gestalt wordt wel omschreven als de therapie van het contact. Contact 'is'. Als transcendentie is contact in haar wezen niet te behandelen. Gestalt verkopen als 'een therapie van het contact' is een zin die een onmogelijkheid aanbiedt. Op dezelfde grond loochenstraft zich een formulering als 'therapie van de situatie'. Ook situatie is geen objectiveerbare entiteit waar we ons therapeutisch mee kunnen verhouden. De Gestaltbenadering heeft zichzelf voor een principieel onmogelijke opdracht gesteld door zichzelf als therapie te beschouwen. Hetzelfde geldt voor de suggestie om existentiële therapie te geven, het zijn zaken die principieel niet objectiveerbaar zijn.

De rijkdom van deze beide benaderingen is gelegen in hun openheid naar het menselijk zijn. Dit kan nooit 'iets' zijn wat je behandelt en nooit een techniek die je doet. Ze zijn daarom geen therapie, geen training, geen methode, geen leer en geen genezing. Ze bieden geen genezing, geen verlichting, geen verdieping en geen persoonlijke groei. Het is wel mogelijk dat een persoonlijk ervaren van bovenstaande naar voren kan komen. Als niet intentionele benadering moeten deze ervaringen gezien worden als bijproduct van de ontmoeting in Gestalt. Elke objectiverende beschrijving van doel en uitkomst laat zich onmiddellijk loochenstraffen omdat het de vrijheid van de menselijke existentie miskent. Het geven van Gestalttherapie als therapie is niet anders dan een illusie van de therapeut en een misleiding van de cliënt.

Na deze ontnuchtering wil ik de vaak fascinerende ontmoetingen in de Gestaltbenadering belichten. Gestalt hanteert de wat versleten uitdrukking dat ze blijft bij het 'hier en nu'. Deze uitdrukking staat echter voor een zeer springlevend en allerminst versleten uitgangspunt. De betekenis ervan is bij tal van gnostische, mystieke en anderszins esoterische stromingen terug te vinden. Ze blijkt al millennia lang slijtvast. Het 'hier en nu' is, net als de eerder beschreven begrippen als bewustzijn, identiteit en vrije wil, onttrokken aan het objectmatige kenbare en hanteerbare.

Zodra we het woord 'hier' gebruiken, verwijzen we naar de plaats of ruimte waarin we ons bevinden. Dit lijkt klare taal. Als we er filosofisch kritisch naar kijken, blijkt dit echter minder vanzelfsprekend. Filosofen krabben waar het niet jeukt schrijft Patricia de Martelaere (1993)! We zijn natuurlijk altijd hier omdat, als we daar zijn, dat daar dan hier geworden is. Tot zover is het logisch en valt er geen speld tussen te krijgen.
Alhoewel ..... Ik wijs er op dat ik hier ben. Ik wijs er op en ik ben tegelijkertijd. Ik kan overal met mijn vinger heenwijzen, behalve naar mijn vinger zelf. De conclusie dat ik hier ben, komt meer voort uit een abstracte logica dan dat het gebaseerd is op eigen waarneming. Met de uitspraak dat ik in het 'nu' ben is het nog gekker. Elke uitspraak die ik doe over het nu is geen nu omdat dit nu al lang weer gepasseerd is. Daar staat de volstrekt logisch bewijsbare uitspraak tegenover dat als het nooit 'niet nu' kan zijn, het altijd 'nu' moet zijn. De enige conclusie uit dit filosofisch brouwsel is dat elke uitspraak over 'hier en nu' volstrekte onzin is. De uitspraak is altijd waar, maar is tegelijkertijd in zichzelf altijd strijdig. Ik wil de rest van deze ontsporende gedachtegang overlaten aan professionele filosofen omdat ik er zelf niet meer uit kom. Ik trek de conclusie dat de uitspraak dat we in het 'hier en nu' zijn of dat we in of met het 'hier en nu' werken, volstrekte onzin is. 'Hier en nu' kan nooit benoemd worden, het is transcendent en overstijgt al het kenbare.

Misschien moeten we de betekenis van het 'hier en nu' in Gestalt op een indirecte en meer ingewikkelde manier beschrijven: in een open fenomenologische grondhouding laten we onszelf en de cliënt verrassen door het onverwachte dat zich in de ontmoeting manifesteert. De Gestalttherapeut doet geen bewuste doelgerichte interventies zoals de hypnotherapeut. Gestalt is juist een therapie van niet iets doen.

Dit niet benoembare noemen we gemakshalve 'contact'.