Wezen van contact

Wat is contact eigenlijk? In de systeemtheorie wordt gesteld dat, als twee mensen elkaar in enige mate waarnemen, er sprake is van contact. Twee mensen die naast elkaar in de bus zitten en geen behoefte hebben aan contact, geven dit aan door wat afgewend te gaan zitten. In deze lichaamstaal hebben ze toch contact met elkaar. Ze kunnen niet niet communiceren.

Waarnemen van de ander
Zoals in 'Ontwarend Bewustzijn' beschreven bevindt het zintuiglijk waarnemen zich op het niveau van het gewaarzijn. Zodra ik me ervan bewust word dat ik iemand zie die ik al dan niet ken, is zintuiglijk waarnemen gesymboliseerd in het verbale bewustzijn. Op het niveau van dit bewustzijn wordt de ander als object gerepresenteerd.

Waarnemen van de ander als ander
Zodra ik me ervan bewust word dat ik iemand zie die ik al dan niet ken, is zintuiglijk waarnemen gesymboliseerd in het verbale bewustzijn. Op het niveau van dit bewustzijn wordt de ander als object gerepresenteerd. De waarneming van de ander als 'ander' is transcendent ten opzichte van het zintuiglijk en immanent waarnemen.
Het waarnemen van elkaar houdt meer in dan het zien van elkaar als fysiek lichaam. Met een lichaam hebben we geen contact. Als we door een neurologische aandoening een ander louter zien als een lichaam, een homp bewegend vlees, biedt dit geen mogelijkheid tot contact. Het is te vergelijken met een stekker in een stopcontact waar geen spanning op staat. Er is fysiek contact maar geen stroom. De elektrische spanning waar alles om draait overstijgt de fysieke verbinding tussen stekker en stopcontact. De elektrische spanning is een natuurkundig verschijnsel dat zich weliswaar op subatomair niveau laat verklaren maar dat van zichzelf geen object is. Het is een verschijnsel dat de wereld van tastbare objecten overstijgt. In het waarnemen van de ander als ander wordt het fysieke waarnemen overstegen.

Waarnemen in associatief bewustzijn
In het zien van de ander als ander verschijnt de ander ons als subject.
Het bewustzijnsniveau waarmee we de dimensie van het zien van de ander als ander tegemoet treden is dat van ons associatieve bewustzijn. Op dit niveau betreden we de transcendentie. Deze zinnen lijken misschien wat ingewikkelde filosofische taal, maar spreken in feite over wat voor ons allemaal in alle eenvoud door en door vertrouwd is. Zodra we een ander ontmoeten, of dit een terloops contact is met een kassière bij de supermarkt of een onverwachte ontmoeting met een erg goede vriend, ontstaat er onmiddellijk een gemeenschappelijkheid. Het is de sfeer waarin dingen wel of niet gezegd, gedaan of geuit worden. Het is een laag die niet verwoord kan worden. Het is wat Heidegger met 'Mitdasein' aanduidt.

Contact in wederkerig associatief bewustzijn
In het verlengde van het bovenstaande laat contact zich niet verenigen met het bewust ervaren van contact. Contact is wisselwerking in de tijd. Het is ons zeer vertrouwd, maar wordt alleen ervaren en gekend op het niveau van ons associatief bewustzijn. Het actuele contact is geen concreet en afzonderlijk waarneembaar 'iets'. Het bewust ervaren van het contact is een objectivering en bevriezing ervan. Het impliceert een distantiëring. Heel duidelijk wordt dit als een van beide gesprekspartners een uitspraak doet over het contact. Een opmerking als 'wat hebben we een gezellig en openhartig gesprek' kan de spontane gezelligheid doen verstarren. Contact is een fenomeen dat zich beweegt in niet benoembare transcendente sfeer.

Om dezelfde reden is ook het begrip 'veld' dat in Gestalt vanuit de veldtheorie vaak gebruikt wordt, geen bestaande realiteit. We kunnen zeggen dat ons handelen en ervaren deel uitmaakt van het veld waar we deel van uitmaken, maar kunnen het veld als zodanig nooit waarnemen of ervaren.