Gewaarzijn en Bewustzijn in wisselwerking: Gestalt

In Gestalt wordt de term ‘gewaarzijn’ gebruikt om ervaringen aan te duiden die in het gesprek niet direct opgemerkt worden. Op grond van mijn bovenstaande definiëring van gewaarzijn is verwoorden van het gewaarzijn bewustzijn, een stap die het gewaarzijn overstijgt. De uitspraak ‘Ik ben mij gewaar van ….’ is om die reden een principiële onjuistheid en bedoelt eigenlijk te zeggen: ‘Ik word mij bewust van ….’

Het gesprek tussen een therapeut/begeleider en een student kan bijvoorbeeld gaan over de onzekerheid van de student in een situatie op stage. Het gesprek loopt traag en stroef. De therapeut kan naar voren brengen wat hij ervaart op dat moment. Het kan bijvoorbeeld zijn dat hij zich in dit gesprek ongeduldig gaat voelen. Samen met de student kan hij dan nagaan of dit te maken kan hebben met een onduidelijkheid over het onderwerp of iets in hun huidige contact. Mogelijk geeft dit een herkenning bij de student en werpt het licht op wat deze in de stage tegenkomt. De therapeut kan de cliënt ook aandacht laten geven aan zijn lichamelijk ervaren. Het kan zijn de student zich dan bewust wordt van een verkrampte spanning in zijn buik. Dit kan hem bewust maken van zijn angst om het niet goed te doen.

Het tot bewustzijn laten komen van wat op gewaarzijnsniveau aanwezig is, geeft de kenmerkende en vaak verrassende ontwikkelingen die zich in de Gestaltbenadering voordoen. Zodra symbolisatie van gewaarzijn plaats vindt, is er een lichamelijke verandering merkbaar. Vaak is er sprake van een diepere ademhaling, een zucht van verlichting of een emotionele reactie. Het is de manifestatie van een verschuiving op het niveau van het zich voortdurend ontwikkelende gewaarzijn. De Gestaltformatie voltrekt zich en kan aanzet zijn voor een nieuwe symbolisatiecyclus. De voortdurende dialoog tussen gewaarzijn en bewustzijn laat zien hoe het elkaar aanvullende en opeenvolgende polen zijn in een doorgaand proces.

Bewustzijn is symbolisatie van het gewaarzijn. De bewustzijnsinhoud kan zowel uit woorden als uit beelden bestaan. Het verbale bewustzijn stelt de woorden in de linker hemisfeer van onze hersenen samen. Ons associatieve bewustzijn vormt de beeldende bewustzijnsinhouden vooral in de rechter hemisfeer.